Nữ, 56 tuổi. Khám ngày 15/11. Bệnh sử: 5 năm nay gần đây bệnh nhân dễ bị bụng trướng, hạ lợi, đại tiện ít một không thông sướng, rêu lưỡi rất dày, họng khô không thoải mái, ho tái đi tái lại, có khi ho thành cơn dữ dội, thường cảm thẩy giữa ngực bụng có khí thượng xung, liên tục ho 7-8 tiếng, đờm ít, sau đó lại như người bình thường. Tháng 9/2020 đến bệnh viện kiểm tra: “viêm dạ dày mãn tính không teo với sự phình to và loét cục bộ của hang vị. Niêm mạc dạ dàysung huyết, đỏ, có loét rải rác”. Kiểm tra đại tràng: “niêm mạc đại trang không có bất thường”, siêu âm cho thấy không có túi mật (đã phẫu thuật), giản đoạn trên ống mật chủ, có một nốt dạng nang đặc ở thuỳ phải tuyến giáp. Chụp CT phổi ở bệnh viện Nhân dân tháng 10/2020: có các nốt kết tiết nhỏ ở 2 phổi, còn một chút dịch viêm đang được hấp thu. Bệnh nhân đã từng dùng Kháng sinh, Bổ trung ích khí hoàn, Đa môi phiến, Siro Xuyên bối chỉ khái,v.v…nhưng vẫn ho, họng khô, bụng trướng nên đến khám.
Kiểm tra: đầu lưỡi đỏ, rêu vàng dính, mạch Tế Hoạt.
Biện chứng: quyết âm bệnh, thượng nhiệt trung thấp hạ hàn.
Phương dùng: Ô mai hoàn hợp Đại ôn tỳ hoàn biến phương.
Hoàng liên 3g, Hoàng bá 6g, Phụ tử 8g (sắc trước), Quế chi 9g, Tế tân 3g, Can khương 4g, Hoa tiêu 5g, Ngô thù du 3g, Mạch nha sao 15g, Thục đại hoàng 5g (cho sau), Chích thảo 3g, Ô mai 20g, dùng 3 tễ, ngày 1 tễ, sắc với nước uống.
Khám lại ngày 19/11/2021: bệnh nhân ho giảm được 8 phần, bụng trướng, đại tiện ít một đã chuyển biến tốt. Hiệu quả nên không đổi phương, dùng tiếp 5 tễ, ngày 1 tễ, sắc nước uống.
Xét:
1/ Y án này ban đầu khám có đầu lưỡi đỏ, rêu lưỡi vàng dày dính, đầu tiên nghĩ đến Thăng giáng tán, Cam lộ tiêu độc đan, Hoàng liên ôn đởm thang, Cát căn Cầm Liên thang,v.v…nhưng chứng của phương Thăng giáng tán là: ôn dịch phát nhiệt, phiền táo, đại tiện táo kết, dùng với tạp bệnh, đa phần có biểu hiện của chứng hoả uất, nhiệt ứ hỗ kết, kinh lạc bất thông, tâm phiền cấp thống, lưỡi đỏ nổi gai. Chứng của Cam lộ tiêu độc ẩm là: lưỡi đỏ, rêu vàng dính, hầu họng bất lợi, ho suyễn, hung muộn bụng trướng, khi mới khám bệnh nhân này trông có vẻ phù hợp nhưng Cam lộ tiêu độc đan là chủ phương điều trị thấp ôn thời dịch, cũng có thể dùng với tạp bệnh của chứng thấp nhiệt. Nhưng bệnh nhân này là phụ nữ trung niên 56 tuổi, sắc da vàng tối, cửu bệnh, cửu lỵ, cửu khái, phúc trướng, đại tiện ít một mà không thông sướng, lưỡi rêu rất dày, họng khô không thoải mái, khí thượng xung, mạch Tế Hoạt, biện chứng kĩ thì đó là thượng nhiệt hạ hàn trung thấp, hoặc thể hàn tiêu nhiệt, hàn nhiệt thác tạp, cho nên chọn dùng Ô mai hoàng hợp Đại ôn tỳ hoàn biến phương.
2/ Ô mai hoàn và Đại ôn tỳ hoàn là một cặp tỉ muội, thượng nhiệt hạ hàn trung hư có thể dùng Ô mai hoàn, nhưng khi bệnh tiến triển, có thể xuất hiện bệnh tình biến đổi, xuất hiện thượng nhiệt trung thấp hạ hàn, khi đó có thể dùng Đại ôn tỳ hoàn, 2 phương có thể luân phiên sử dụng khi cần thiết, tuỳ chứng trị chi. Bệnh nhân này có đặc điểm có thể sử dụng cả 2 phương này. Bệnh nhân có rêu lưỡi vàng dầy dính, mạch Tế Hoạt, cho nên trong phương bỏ Nhân sâm, Đương quy.
3/ Liều lượng của các vị khá ít, thứ nhất là cả 2 phương đều dùng dạng viên hoàn, thì khi đổi thành thang sắc, liều của tễ phương cũng nên dùng ít; thứ hai là do bệnh nhân đã mắc bệnh lâu, chính khí cơ thể đã suy, Tỳ Vị hư nhược, liều lượng cũng nên dùng ít, tránh tình trạng bị công thuốc
Tác giả: Trương Hoành Phong
Đăng nhận xét